Επιβλαβείς εξάρσεις φυκών και οι επιπτώσεις τους στις παράκτιες θάλασσες της Βόρειας Ευρώπης

Τα επιβλαβή φύκη (HAB) είναι επαναλαμβανόμενα φαινόμενα στη βόρεια Ευρώπη κατά μήκος των ακτών της Βαλτικής Θάλασσας, του Kattegat-Skagerrak, της ανατολικής Βόρειας Θάλασσας, της Νορβηγίας και της Θάλασσας του Μπάρεντς. Τα εν λόγω ΑΘΔ έχουν προκαλέσει περιστασιακές μαζικές απώλειες στον κλάδο της υδατοκαλλιέργειας και έχουν επηρεάσει με διάφορους τρόπους τα κοινωνικοοικονομικά συμφέροντα. Η παρούσα επισκόπηση της κατάστασης παρέχει επισκόπηση των ιστορικών γεγονότων του HAB και συνοψίζει τις εκθέσεις στη βάση δεδομένων συμβάντων επιβλαβών φυκών από το 1986 έως το τέλος του 2019 και τις παρατηρήσεις που διατυπώθηκαν σε μακροπρόθεσμα προγράμματα παρακολούθησης του δυνητικά επιβλαβούς φυτοπλαγκτού και των φυκοτοξινών στα δίθυρα οστρακοειδή. Μεταξύ των κυριότερων ταξινομικών βαθμίδων HAB που προκαλούν θνησιμότητα των ιχθύων στην περιοχή περιλαμβάνονται τα άνθη της πρεμνοσιοφύτης Chrysochromulina leadbeateri στη βόρεια Νορβηγία το 1991 και το 2019, με αποτέλεσμα τεράστιες οικονομικές απώλειες για τους ιχθυοκαλλιεργητές. Άνθηση του πρυμεσιοφυτού Prymnesium polylepis (syn. Chrysochromulina polylepis) στο Kattegat-Skagerrak το 1988 διατάραξε το οικοσύστημα. Τα κρούσματα του prymnesiophyte Phaeocystis spp. έχουν προκαλέσει συσσώρευση αφρού σε παραλίες στη νοτιοδυτική Βόρεια Θάλασσα και στις ακτές της Θάλασσας Wadden και η θνησιμότητα των οστρακοειδών συνδέεται με την εμφάνισή τους. Η θνησιμότητα οστρακοειδών που συνδέεται με συμβάντα HAB έχει παρατηρηθεί στα ύδατα των εκβολών ποταμών που συνδέονται με εισροή υδάτων από τη νότια Βόρεια Θάλασσα. Το πρώτο αίμα του γένους dictyochophyte Pseudochattonella παρατηρήθηκε το 1998 και έκτοτε έχουν παρατηρηθεί τέτοιες εξάρσεις σε υψηλή πυκνότητα κυττάρων την άνοιξη, προκαλώντας θνησιμότητα των ψαριών μερικά χρόνια. Τα δινοφλαγελλάκια, κυρίως το Dinophysis spp., αποδίδουν κατά διαστήματα συγκεντρώσεις διοξινών των οστρακοειδών (DST) στα μπλε μύδια, Mytilus edulis, πάνω από τα κανονιστικά όρια κατά μήκος των ακτών της Νορβηγίας, της Δανίας και της σουηδικής δυτικής ακτής. Κατά μέσο όρο, τα επίπεδα ΦΨΥ στα οστρακοειδή μειώθηκαν κατά μήκος των σουηδικών και νορβηγικών ακτών του Skagerrak από το 2006 περίπου, γεγονός που συνέπεσε με τη μείωση της συγκέντρωσης κυττάρων της D. acuta. Μεταξύ των dinoflagellates, τα είδη Alexandrium αποτελούν τη σημαντικότερη πηγή παρυλιστικών τοξινών των οστρακοειδών (PST) στην περιοχή. Οι συγκεντρώσεις PST πάνω από τα κανονιστικά επίπεδα ήταν σπάνιες στο Skagerrak-Kattegat κατά τη διάρκεια των τριών δεκαετιών επανεξέτασης, αλλά τα συχνά και συχνά άφθονα ευρήματα κύστεων που αναπνέουν το Alexandrium σε επιφανειακά ιζήματα υποδηλώνουν υψηλό δυνητικό κίνδυνο για άνθη. Τα επίπεδα PST που συχνά υπερβαίνουν τα κανονιστικά όρια κατά μήκος της δυτικής ακτής της Νορβηγίας συνδέονται με την A. catenella (ομάδα ribotype 1) ως τον κύριο παραγωγό τοξινών. Άλλα είδη Alexandrium, όπως το A. ostenfeldii και το A. minutum, είναι ικανά να παράγουν PST μεταξύ ορισμένων πληθυσμών, αλλά συνήθως δεν συνδέονται με συμβάντα PSP στην περιοχή. Η κυτταρική αφθονία του A. pseudogonyaulax, παραγωγού της ουσίας ichthyotoxin goniodomin (GD), έχει αυξηθεί στο Skagerrak-Kattegat από το 2010 και ενδέχεται να συνιστά αναδυόμενη απειλή. Το dinoflagellate Azadinium spp. έχει συνδεθεί αδιαμφισβήτητα με την παρουσία αζασπειροξινών τοξινών (AZT) που ευθύνονται για τη δηλητηρίαση οστρακοειδών από Azaspiracid (AZP) στη βόρεια Ευρώπη. Οι τοξίνες αυτές ανιχνεύθηκαν σε δίθυρα οστρακοειδή σε συγκεντρώσεις άνω των κανονιστικών ορίων για πρώτη φορά στη Νορβηγία σε μπλε μύδια το 2005 και στη Σουηδία σε μύδια και στρείδια (Ostrea edulis και Crassostrea gigas) το 2018. Ορισμένα μέλη του γένους diatom Pseudo-nitzschia παράγουν το νευροτοξίνη δομοϊκό οξύ και ανάλογες ουσίες γνωστές ως Αμνησιικές Τοξίνες οστρακοειδών (AST). Τα άνθη της Pseudo-nitzschia ήταν κοινά στη Βόρεια Θάλασσα και στο Skagerrak-Kattegat, αλλά τα επίπεδα AST στα δίθυρα οστρακοειδή σπάνια υπερέβαιναν τα κανονιστικά όρια κατά την περίοδο επανεξέτασης. Τα θερινά κυανοβακτήρια στη Βαλτική Θάλασσα αποτελούν πηγή ανησυχίας κυρίως για τον τουρισμό, προκαλώντας μαζική αναισθητοποίηση των υδάτων κολύμβησης και των παραλιών. Ορισμένα από τα κυανοβακτήρια παράγουν τοξίνες, π.χ. Nodularia spumigena, παραγωγός nodularin, η οποία μπορεί να αποτελεί πρόβλημα υγείας του ανθρώπου και να προκαλεί περιστασιακή θνησιμότητα των σκύλων. Οι παράκτιες περιοχές και οι θαλάσσιες περιοχές της υφαλοκρηπίδας στη βόρεια Ευρώπη παρέχουν βασική προσφορά θαλασσινών, κοινωνικοοικονομικής ευημερίας και οικοσυστημικών υπηρεσιών. Η αύξηση της ανθρωπογενούς επιρροής και της κλιματικής αλλαγής δημιουργεί περιβαλλοντικούς παράγοντες καταπόνησης που προκαλούν αλλαγές στη βιογεωγραφία και την ένταση των ΑΘΔ. Η συνεχής παρακολούθηση των HAB και των φυκοτοξινών και η λειτουργία ιστορικών βάσεων δεδομένων, όπως η HAEDAT, παρέχουν όχι μόνο μια εν εξελίξει έκθεση κατάστασης, αλλά και έναν τρόπο ερμηνείας των αιτίων και των μηχανισμών των ΑΘΔ.