ΣΥΧΝΈΣ ΕΡΩΤΉΣΕΙΣ

Όταν γίνεται με βιώσιμο τρόπο, η υδατοκαλλιέργεια μπορεί να συμβάλει στην επίλυση ορισμένων από τα πλέον πιεστικά ζητήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα.

— Η υδατοκαλλιέργεια παρέχει θρεπτικά και ποικίλα τρόφιμα σε έναν αυξανόμενο παγκόσμιο πληθυσμό.

— Η υδατοκαλλιέργεια μειώνει την ανάγκη αλίευσης περισσότερων άγριων ψαριών για την κάλυψη της αυξανόμενης ζήτησης ιχθύων και, ως εκ τούτου, συμβάλλει στη διατήρηση των ιχθυαποθεμάτων.

— Μπορεί να παρέχει φρέσκα και τοπικά τρόφιμα. Ο εφοδιασμός με τρόφιμα πιο κοντά στον καταναλωτή επιτρέπει τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στις μεταφορές.

— Η υδατοκαλλιέργεια μπορεί να παράγει τρόφιμα και ζωοτροφές με μικρότερες κλιματικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις σε σύγκριση με άλλους τύπους γεωργίας (π.χ. εκτροφή βοοειδών για γάλα ή κρέας). Καταναλώνοντας περισσότερα τρόφιμα από την υδατοκαλλιέργεια, μπορούμε επίσης να μειώσουμε την πίεση της γεωργίας στη γη.

— Οι δραστηριότητες υδατοκαλλιέργειας μπορούν να αποτελέσουν πηγή εισοδήματος και ανάπτυξης για τις απομακρυσμένες παράκτιες και αγροτικές κοινότητες όπου υπάρχουν λίγες εναλλακτικές λύσεις. Ορισμένοι τύποι υδατοκαλλιεργειών συμβάλλουν στη διατήρηση των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας (π.χ. καλλιέργεια μαλακίων, εκτατική υδατοκαλλιέργεια σε τεχνητές λίμνες και υγρότοπους και καλλιέργεια φυκών και άλλων ασπόνδυλων). Οι υπηρεσίες αυτές περιλαμβάνουν τον καθαρισμό του νερού από πλεονάζουσες θρεπτικές ουσίες και οργανική ύλη ή τη διατήρηση και αποκατάσταση των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας.

— Για να μπορέσουν να λειτουργήσουν οι εκμεταλλεύσεις υδατοκαλλιέργειας, οι μελλοντικοί παραγωγοί υδατοκαλλιέργειας πρέπει να λάβουν άδεια από τις αρμόδιες εθνικές αρχές (ενίοτε οι περιφερειακές αρχές μπορεί να είναι υπεύθυνες για τη χορήγηση αδειών). Κατά την αξιολόγησή τους, οι αρχές ελέγχουν εάν η προτεινόμενη τοποθεσία είναι κατάλληλη και σταθμίζουν προσεκτικά τις δυνητικές επιπτώσεις που θα έχει η λειτουργία της μονάδας αυτής στο περιβάλλον.

— Οι παραγωγοί υδατοκαλλιέργειας χρειάζονται άδεια προτού χρησιμοποιήσουν θαλάσσιο ή γλυκό νερό για την εκμετάλλευση. Όταν επιστρέφουν το νερό στο περιβάλλον, η κατάσταση του υδατικού συστήματος δεν πρέπει να επιδεινώνεται.

— Επιπλέον, οι εγκαταστάσεις υδατοκαλλιέργειας πρέπει να καταχωρίζονται ή να εγκρίνονται από τις υγειονομικές αρχές που ασχολούνται με την υγεία των ζώων, και τόσο ο γεωργός όσο και οι εν λόγω αρχές έχουν την υποχρέωση να διενεργούν επιτήρηση για πιθανές νόσους.

— Μόλις ληφθούν όλες οι άδειες, οι υδατοκαλλιεργητές πρέπει να συμμορφώνονται με διάφορους όρους ώστε να διασφαλίζεται ότι οι δραστηριότητες υδατοκαλλιέργειας σέβονται το περιβάλλον, την υγεία των ανθρώπων και των ζώων και την καλή διαβίωση των ζώων.

— Οι εγκεκριμένες εκμεταλλεύσεις πρέπει να συνεχίσουν να παρακολουθούν τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον.

— Για την προστασία του περιβάλλοντος, οι παραγωγοί μπορούν να χρησιμοποιούν μόνο εγκεκριμένες ζωοτροφές, προϊόντα καθαρισμού και φάρμακα.

— Όσον αφορά την υγεία των ζώων, οι κτηνοτρόφοι έχουν επίσης την υποχρέωση να τηρούν διάφορα αρχεία, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αφορούν τον αριθμό των ζώων που εισέρχονται και εξέρχονται από την εκμετάλλευση και τον αριθμό των νεκρών. Πρέπει επίσης να καταγράφουν τα μέτρα που λαμβάνουν για την πρόληψη και τη διαχείριση κάθε κινδύνου νόσου. Για την προστασία της υγείας των καταναλωτών, οι υδατοκαλλιεργητές πρέπει να τηρούν αυστηρούς κανόνες για την υγιεινή των τροφίμων και την υγεία των ζώων. Πρέπει να χρησιμοποιούν μόνον εγκεκριμένες και ελεγχόμενες ζωοτροφές.

— Για τη χρήση κτηνιατρικών φαρμάκων απαιτείται συνταγή κτηνιάτρου και επιτρέπονται μόνο εγκεκριμένα κτηνιατρικά φάρμακα, τηρουμένων των καθορισμένων προθεσμιών αναμονής και των ορίων καταλοίπων. Οι υδατοκαλλιεργητές πρέπει να καταγράφουν όλα τα κτηνιατρικά φάρμακα που χρησιμοποιούν και να τηρούν αντίγραφο των συνταγών.

— Επιπλέον, οι κτηνοτρόφοι πρέπει να εξασφαλίζουν μη βάναυση μεταχείριση των εκτρεφόμενων ζώων καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου παραγωγής τους, καθώς και κατά τη σφαγή και τη μεταφορά τους.

Για να είναι γνωστό αν ένα έργο υδατοκαλλιέργειας μπορεί να υλοποιηθεί σε μια περιοχή, πρέπει να διενεργηθεί μελέτη βιωσιμότητας της περιοχής (π.χ. διαθεσιμότητα ποιοτικού νερού, μη παρεμβολή σε άλλες χρήσεις, όροι για τη δημιουργία τόπων υδατοκαλλιέργειας στην περιοχή) και των πιθανών ειδών που πρόκειται να καλλιεργηθούν. Υπάρχουν πολλές πιθανές τοποθεσίες υδατοκαλλιέργειας (π.χ. στην ξηρά, στα παράκτια ύδατα, στην ανοικτή θάλασσα, στις εκβολές ποταμών, σε λίμνες, δίπλα στους ποταμούς). Για να λάβει άδεια, κάθε χώρος έχει διαφορετικές συνθήκες και οι μελέτες που πρέπει να διεξαχθούν είναι διαφορετικές. Ορισμένες φορές, οι αρμόδιες αρχές εντοπίζουν περιοχές στις οποίες η δραστηριότητα υδατοκαλλιέργειας είναι δυνατή και ιεραρχείται κατά προτεραιότητα, γεγονός που καθιστά ταχύτερη την απόκτηση αδειών για μια εκμετάλλευση στην περιοχή.

Αν και θεωρητικά όλα τα είδη ψαριών θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για υδατοκαλλιέργειες, λίγα μόνο από αυτά (περίπου 10) αποτελούν επί του παρόντος σημαντικό μέρος της παραγωγής υδατοκαλλιέργειας στην ΕΕ. Ειδικότερα, εκτρέφονται τα είδη των οποίων η βιολογία είναι γνωστή και των οποίων η αναπαραγωγή σε αιχμαλωσία είναι δυνατή. Ταυτόχρονα, πρέπει να υπάρχει ζήτηση στην αγορά για τα εν λόγω είδη και τιμή αγοράς που να επιτρέπει την κερδοφορία της παραγωγής.

Υπάρχουν πολύ διαφορετικές μέθοδοι παραγωγής για τα είδη υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ, ορισμένες από τις κύριες είναι οι ακόλουθες (πίνακας οικονομικών δεδομένων υδατοκαλλιέργειας της ΕΤΟΕΑ, 2023):

— Περιβλήματα, θάλαμοι, συστήματα ανακυκλοφορίας και δεξαμενές σολομού·

— Δεξαμενές και υπόστεγα, συστήματα ανακυκλοφορίας και λίμνες για πέστροφες·

— Στυλό, δεξαμενές, τεχνητές λίμνες, συστήματα ανακυκλοφορίας λαβρακιού και τσιπούρας·

— Ραβδώσεις, πολυκαλλιέργεια, γραμμοσειρά μυδιών·

— Τεχνητές λίμνες, δεξαμενές, οδοί, κύπελλα, πολυκαλλιέργεια κυπρίνου·

— Στον πυθμένα, με παραγάδι, με καλάμι και με πολυκαλλιέργεια στρειδιών·

— Λίμνες, διάδρομοι, δεξαμενές για καρκινοειδή·

— Στον πυθμένα, σε δεξαμενές και ράχη, σε στυλογράφους, συστήματα ανακυκλοφορίας, πολυκαλλιέργεια, λέμβους, παραγάδια, δεξαμενές για φύκια·

— Βιοαντιδραστήρες ανοικτού ή κλειστού συστήματος για μικροφύκη.

Επιπλέον, κατά τα πρώτα στάδια ανάπτυξης, τα περισσότερα είδη ψαριών και φύκια πρέπει να βρίσκονται σε εκκολαπτήριο και σε νηπιαγωγείο. Οι σπόροι μαλακίων παράγονται σε εκκολαπτήρια ή συλλέγονται από το φυσικό περιβάλλον.

Όπως κάθε οικονομική δραστηριότητα, η υδατοκαλλιέργεια έχει αντίκτυπο στο περιβάλλον. Αυτό εξαρτάται από την ποιότητα της διαχείρισης της δραστηριότητας, την καταλληλότητα της τοποθεσίας και το σύστημα παραγωγής. Εφόσον η διαχείριση γίνεται με τον κατάλληλο τρόπο, η υδατοκαλλιέργεια μπορεί να λειτουργήσει και ως μέθοδος παραγωγής πρωτεϊνών με χαμηλότερο αποτύπωμα άνθρακα και περιβαλλοντικό αποτύπωμα από άλλα είδη καλλιέργειας. Επιπροσθέτως, ορισμένες μορφές υδατοκαλλιέργειας (π.χ. η καλλιέργεια μαλακίων, η υδατοκαλλιέργεια σε λιμνοδεξαμενές και υγροτόπους και η καλλιέργεια φυκών και άλλων ασπόνδυλων), εφόσον η διαχείρισή τους γίνεται με τον κατάλληλο τρόπο, μπορούν να προσφέρουν πολλές υπηρεσίες οικοσυστήματος. Οι υπηρεσίες αυτές συμπεριλαμβάνουν την απορρόφηση της περίσσειας των θρεπτικών ουσιών και της οργανικής ύλης από το περιβάλλον ή τη συντήρηση και αποκατάσταση των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας.

Η περιβαλλοντική νομοθεσία της ΕΕ και η εκτελεστική εθνική νομοθεσία έχουν καθορίσει το κανονιστικό πλαίσιο για την υδατοκαλλιέργεια στην ΕΕ, το οποίο διασφαλίζει τον μετριασμό των επιπτώσεων που ενδέχεται να έχουν οι δραστηριότητες υδατοκαλλιέργειας στο περιβάλλον (είτε πρόκειται για αποτύπωμα άνθρακα, λύματα, απόβλητα ή άλλες επιπτώσεις στα θαλάσσια οικοσυστήματα και στα οικοσυστήματα γλυκών υδάτων), και ότι οι δραστηριότητες υδατοκαλλιέργειας δεν βλάπτουν σημαντικά τα οικοσυστήματα ή τη βιοποικιλότητα.

Ωστόσο, οι περιβαλλοντικές επιδόσεις του τομέα υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ μπορούν να βελτιωθούν περαιτέρω με τους εξής τρόπους: I) τη διασφάλιση της πλήρους εφαρμογής της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και της επίτευξης των στόχων της· II) περαιτέρω μετριασμό των επιπτώσεων της υδατοκαλλιέργειας· και iii) την προώθηση της υδατοκαλλιέργειας με χαμηλότερο περιβαλλοντικό αντίκτυπο και της υδατοκαλλιέργειας η οποία παρέχει υπηρεσίες οικοσυστήματος.

Οι «Στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές για μια πιο βιώσιμη και ανταγωνιστική υδατοκαλλιέργεια στην ΕΕ για την περίοδο 2021-2030» αποσκοπούν στη βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων του τομέα της υδατοκαλλιέργειας με τον περαιτέρω περιορισμό των επιπτώσεων της υδατοκαλλιέργειας, καθώς και με την προώθηση των τύπων υδατοκαλλιέργειας που είναι περισσότερο επωφελείς για το περιβάλλον και το κλίμα, όπως η χαμηλού τροφικού επιπέδου υδατοκαλλιέργεια και η βιολογική υδατοκαλλιέργεια.

Η υδατοκαλλιέργεια απαιτεί καλή ποιότητα νερού για τη διασφάλιση της βέλτιστης υγείας και καλής διαβίωσης των υδρόβιων ζώων και της κερδοφορίας μιας υδάτινης εκμετάλλευσης. Ως εκ τούτου, η καταπολέμηση της ρύπανσης των υδάτων από τα κράτη μέλη της ΕΕ, σύμφωνα με τη φιλοδοξία «μηδενικής ρύπανσης» που ορίζεται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, έχει ιδιαίτερη σημασία για την υδατοκαλλιέργεια.

Οι παραγωγοί προϊόντων υδατοκαλλιέργειας χρειάζονται άδεια προτού χρησιμοποιήσουν το θαλάσσιο ή το γλυκό νερό στη μονάδα τους. Όταν επιστρέφουν το νερό στο περιβάλλον, η κατάσταση του υδατικού συστήματος δεν πρέπει να επιδεινώνεται. Οι απορρίψεις από τις εγκαταστάσεις υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ πρέπει να πληρούν τα αυστηρά πρότυπα ποιότητας των υδάτων της ΕΕ, καθώς και τους αυστηρούς εθνικούς, περιφερειακούς και τοπικούς κανονισμούς.

Ορισμένες μορφές υδατοκαλλιέργειας, όπως η καλλιέργεια μαλακίων και η καλλιέργεια φυκών και άλλων ασπόνδυλων, όταν τυγχάνουν κατάλληλης διαχείρισης, μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα των υδάτων λόγω της απορρόφησης υπερβολικών θρεπτικών ουσιών και οργανικών υλών από το περιβάλλον.

Τα συστήματα επανακυκλοφορίας (RAS) είναι χερσαίες εγκαταστάσεις υδατοκαλλιέργειας — είτε υπαίθριες είτε εσωτερικές — που ελαχιστοποιούν την κατανάλωση νερού με φιλτράρισμα, ρύθμιση και επαναχρησιμοποίηση του νερού.

Σε σύγκριση με την παραδοσιακή υδατοκαλλιέργεια σε δεξαμενές ή σε ανοιχτό νερό, η διαδικασία ανακυκλοφορίας του νερού στο RAS καθιστά δυνατό τον έλεγχο των συνθηκών καλλιέργειας και τη συλλογή αποβλήτων. Επιπλέον, η χερσαία υδατοκαλλιέργεια αποφεύγει την διαφυγή και περιορίζει την εξωτερική μετάδοση ασθενειών και παρασίτων. Η RAS υπόσχεται πιο βιώσιμη παραγωγή τροφίμων με χαμηλότερη κατανάλωση γλυκού νερού και μικρότερες αποστάσεις μεταφοράς, καθώς τα ψάρια μπορούν να καλλιεργηθούν πιο κοντά στις αγορές. Με τον έλεγχο των συνθηκών καλλιέργειας, η παραγωγή υδατοκαλλιέργειας σε μια εγκατάσταση RAS μπορεί να εγκατασταθεί σχεδόν παντού, ανεξάρτητα από τις τοπικές συνθήκες. Με τη μετακίνηση της χερσαίας παραγωγής, μπορεί επίσης να μετριάσει την έλλειψη διαθέσιμου χώρου και τον ανταγωνισμό για την πρόσβαση σε θαλάσσιες περιοχές.

Από την άλλη πλευρά, μια εγκατάσταση RAS τείνει να είναι ενεργοβόρος και δαπανηρή. Το επενδυτικό κόστος είναι υψηλό και η τεχνολογία ανακυκλοφορίας καταναλώνει τεράστιες ποσότητες ενέργειας και απαιτεί τον έλεγχο και τη διαχείριση από ειδικευμένο εργατικό δυναμικό. Επιπλέον, η τεχνολογία εξακολουθεί να αποδεικνύει τη βιωσιμότητά της στην παραγωγή μεγάλης κλίμακας, ιδίως όσον αφορά τα περιβάλλοντα αλμυρών υδάτων.

Οι ζωοτροφές για εκτρεφόμενα ψάρια πρέπει να περιλαμβάνουν σημαντικά επίπεδα (35-50 %) υψηλής πεπτικότητας πρωτεϊνών και υψηλής ενέργειας μέσω λιπών υψηλής ποιότητας, ώστε να διατηρείται η δραστηριότητα και η ανάπτυξή τους. Οι πρώτες ύλες που είναι διαθέσιμες για την παραγωγή τέτοιων νερών προέρχονται από τρεις κύριες προελεύσεις:

I) φυτικά υποπροϊόντα σιταριού, σόγιας και αραβοσίτου.

II) ιχθυάλευρα και έλαια από ψάρια και θαλάσσια καρκινοειδή, αν και το μερίδιό τους στις ζωοτροφές μειώνεται.

III) Σε ορισμένες περιπτώσεις, και υποπροϊόντα από τον τομέα της χερσαίας ζωικής παραγωγής, τα οποία είναι ιδιαίτερα θρεπτικά.

Σήμερα προωθούνται βιώσιμα συστήματα σίτισης, τα οποία περιορίζουν την εξάρτηση από ιχθυάλευρα και ιχθυέλαια από άγρια αποθέματα για την παραγωγή τροφίμων, για παράδειγμα ενθαρρύνοντας τη χρήση εναλλακτικών πρωτεϊνούχων συστατικών, όπως φύκη ή έντομα, ή αποβλήτων από άλλες βιομηχανίες. Αυτό αντικατοπτρίζεται επίσης στις στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές για μια πιο βιώσιμη και ανταγωνιστική υδατοκαλλιέργεια στην ΕΕ για την περίοδο 2021-2030.

Σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) 2018/848 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 30 Μαΐου 2018, για τη βιολογική παραγωγή και την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων (https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A32018R0848), η βιολογική παραγωγή είναι ένα συνολικό σύστημα διαχείρισης των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και παραγωγής τροφίμων που συνδυάζει βέλτιστες πρακτικές δράσης για το περιβάλλον και το κλίμα, υψηλό επίπεδο βιοποικιλότητας, τη διατήρηση των φυσικών πόρων και την εφαρμογή υψηλών προτύπων καλής μεταχείρισης των ζώων και υψηλών προτύπων παραγωγής σύμφωνα με τη ζήτηση αυξανόμενου αριθμού καταναλωτών για προϊόντα που παράγονται με φυσικές ουσίες και διεργασίες. Ο παρών κανονισμός, μαζί με ορισμένες σχετικές δευτερογενείς πράξεις, προβλέπει λεπτομερείς κανόνες παραγωγής για τη βιολογική υδατοκαλλιέργεια, οι οποίοι περιλαμβάνουν περιβαλλοντικές απαιτήσεις, τήρηση περιόδου για τη μετατροπή σε βιολογική παραγωγή, διατροφή, καλή μεταχείριση των ζώων, υγειονομική περίθαλψη και κτηνοτροφικές απαιτήσεις με λεπτομερείς μέγιστες πυκνότητες ζωικού πληθυσμού για τα είδη και αυστηρούς περιορισμούς στη χρήση εξωτερικών εισροών, μεταξύ άλλων όσον αφορά τις κτηνιατρικές αγωγές.

Για να μπορούν να χρησιμοποιούν το βιολογικό λογότυπο της ΕΕ και να αναφέρουν «βιολογικά» στις ετικέτες των προϊόντων τους, οι επιχειρήσεις βιολογικής παραγωγής πρέπει να είναι πιστοποιημένες από φορέα ελέγχου εγκεκριμένο από τις αρμόδιες αρχές, ο οποίος θα πιστοποιεί ότι η δραστηριότητά τους ασκείται σύμφωνα με τον κανονισμό της ΕΕ για τη βιολογική παραγωγή.

Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το σύστημα πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων της ΕΕ και την επιβολή του διατίθενται στην ακόλουθη ιστοσελίδα της Επιτροπής:

Βιολογική γεωργία (https://agriculture.ec.europa.eu/farming/organic-farming_en). Επιπλέον, ένα έγγραφο συχνών ερωτήσεων σχετικά με τις διατάξεις που αφορούν τη βιολογική παραγωγή, συμπεριλαμβανομένου ενός κεφαλαίου για τη βιολογική υδατοκαλλιέργεια, είναι διαθέσιμο στη διεύθυνση: Βλ. https://agriculture.ec.europa.eu/system/files/2022-09/organic-rules-faq….